عزاداری؛همراه با طبل و دمام :

ممدوح یا مذموم؟

اشاره

طبل و دمام از آلات موسیقی و جزء سازهای کوبه ای هستند که در جنوب ایران (برازجان و بوشهر) رایج و در مراسم عزاداری از دیر باز مورد استفاده قرار می گرفته اند.

چند سالی است یکی از مداحان مشهور کشوری در تهران نیز مبادرت به خواندن با همراهی طبل و دمام نموده و این موضوع اخیرا به شهرستان ها نیز سرایت کرده است و در ایام فاطمیه دوم امسال در یکی از هیأت های مطرح شهرمان فسا،شاهد اجرای نوحه سرایی با طبل و دمام توسط یکی از مداحان بزرگوار شهرستان بودیم.

این موضوع بالطبع موافقان و مخالفانی دارد و این نوشتار با نگاه و رویکردی متفاوت به واکاوی این موضوع می پردازد.

طبل و دمام از نگاه فتوا

معمولا اولین دلیل موافقان استفاده از طبل و دمام در عزاداری ها؛ نظر موافق برخی از مراجع عظام تقلید در این باره است.

مراجعه به فتاوای حضرات مراجع نشان می دهد که هیچ کدام از آن بزرگواران،بی قید و شرط استفاده از طبل و دمام را جایز ندانسته اند.

حضرات آیات عظام بروجردی(ره)؛ تبریزی(ره)، وحید خراسانی و صافی گلپایگانی مطلقا استفاده از طبل و دمام را جایز نمی دانند.

حضرت آیة الله صافی تأکید دارند که مجالس عزای اهل بیت(ع) باید ساده و بی پیرایه و به دور از آلات موسیقی برگزار گردد.

بیشتر مراجع بزرگوار استفاده از طبل و دمام را به شرط این که از آلات لهو و لعب محسوب نشوند؛استفاده از آنها وهن مذهب نباشد و به طور متعارف و برای هماهنگی دسته جات استفاده شود بلا مانع می دانند(حضرات آیات امام خمینی"ره" ؛مکارم شیرازی،سید صادق شیرازی و...)

رهبر معظم انقلاب در پاسخ به این پرسش که:

استفاده از ادوات موسیقی (محلی یا غیر آن) نظیر طبل،سنج،دمام و...برای عزاداری ابا عبدالله(ع) در هیأت ها چه حکمی دارد؟

کلامی تأمل برانگیز می فرمایند:

استفاده از آلات موسیقی ،مناسب با عزاداری سالار شهیدان(ع) نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده برگزار شود.البته استفاده از طبل و سنج به نحو متعارف اشکال ندارد.

لازم به ذکر است بنا به نقل پایگاه اطلاع رسانی (شیعه آنلاین

 shia-onlini.ir ) رهبر انقلاب در دیداری که با همان مداح مطرح کشور داشته اند به ایشان تذکر داده اند که از طبل و دمام استفاده نکن و ایشان نیز پذیرفته اند.

لزوم حفظ شأن اهل بیت(ع) در مجالس

از بحث فقهی موضوع که بگذریم؛ به راستی آیا با توجه به سیره اهل بیت(ع)،استفاده از آلات موسیقی با شأن اهل بیت(ع) و مجالس منتسب به آن بزرگواران همخوانی دارد؟

آیا ما می توانیم به بهانه رونق بخشیدن به محافل اهل بیت(ع) و جذب مخاطب به هر وسیله ای متوسل شویم؟ و آیا هدف؛ وسیله را توجیه می کند؟

دغدغه های استاد شهید مطهری (ره) را در (حماسه حسینی) فراموش نکنیم و باور کنیم فردای قیامت ما را به خاطر (گریه نکردن مردم) بازخواست نمی کنند ولی به چه وسیله ای (چه از جهت محتوا و سبک و چه از جهت نوع برگزاری مراسم) مردم را گریاندیم و مجلس عزای اهل بیت(ع) را رونق بخشیدیم، باید پاسخ گو باشیم.

گاهی استدلال می شود که برای جذب جوانان به مجالس اهل بیت(ع) باید به شیوه ها و سبک های نو متوسل شد؛آری اما به چه قیمتی؟ و آیا فراوانی و تنوع این سبک ها چه میزان به معرفت بخشی در مخاطبان مؤثر بوده است؟

کلام رهبر انقلاب باید سرلوحه کار مداحان و متولیان هیأت ها قرار گیرد:

(استفاده از آلات موسیقی ،مناسب با عزاداری سالار شهیدان علیه السلام نیست...)

فرهنگ عزاداری و رسالت مداح

محبت مردم ولایتمدار ایران به اهل بیت(ع) و تلاش آنها در جهت تعظیم شعائر الهی؛ در هر منطقه از کشور اسلامیمان فرهنگی را در عرصه مراسم مذهبی ایجاد کرده که (فرهنگ عزاداری) بخشی از آن فرهنگ مقدس محسوب می شود.و ساکنان هر بخش از ایران اسلامی به گونه ای متفاوت با دیگران عزاداری می کنند و آنچه مهم است – چنان که پیشتر اشاره شد – هماهنگ بودن این فرهنگ ها با شرع مقدس و شأن والای اهل بیت(ع) می باشد.

بی تردید بزرگترین وظیفه و رسالت در حفظ این میراث های مقدس فرهنگی در هر شهر و دیار؛ ابتدا به عهده مداحان اهل بیت(ع) است. مداحان اهل بیت(ع) به عنوان پرچمداران فرهنگ تعظیم شعائرالله؛ مسئولیتی بزرگ را پذیرفته اند و باید با آگاهی؛روشن بینی و اخلاص در انجام این رسالت مهم گام بردارند.

گاه شاهد هستیم که برخی مداحان به واسطه تقلید از مداحان مشهور در یک شهر و دیار به ترویج سبکی پرداخته اند که مردمان آنجا به سختی با آن سبک ارتباط برقرار می کنند.

البته این مطلب منافاتی با نوآوری و ابتکار ندارد و مداحان هوشمند می توانند ضمن ارائه سبک های نو و هماهنگ با شأن اهل بیت(ع) به حفظ فرهنگ عزاداری و سبک سنتی شهر و دیار خود بپردازند.

تأثیر کاربردی مجالس اهل بیت(ع) در زندگی؛فضیلت فراموش شده

متأسفانه بسیاری از مداحان و متولیان هیأت ها فراموش کرده اند که والاترین هدف از تشکیل مجالس اهل بیت(ع) ؛ تأثیر کاربردی سیره اهل بیت(ع) در زندگی ماست.

شعار (عزاداری را زنده نگه داریم) شعار مهمی است؛اما مهم تر از آن شعور(عزاداری ما را زنده نگه دارد) است و این هر دو باید سرلوحه کار قرار گیرد.

نتیجه ی این که فقط بخواهیم (عزاداری را زنده نگه داریم) این است که برای تحقق این امر و جذب مخاطب به هر وسیله ای متوسل می شویم:

از گدایی سبک و آهنگ از خوانندگان مبتذل تا هروله و (شور)های بدون (شعور)؛ از تکرار نامناسب نام (حسین) تا ورود اشعار موهن و غلو آمیز به عرصه مداحی و از ارائه روضه های بی سند تا استفاده از طبل و دمام و...

خداوند همه خادمان به قرآن و اهل بیت(ع) را سلامت؛توفیق، روشن بینی و آگاهی عنایت فرماید.

پی نوشت:

یک نکته تخصصی

بررسی های نگارنده این سطور که خود دستی در مداحی دارد نشان می دهد که همراهی طبل و دمام؛ القا کننده حالتی حماسی به مخاطب است. اما بیشتر شعرهایی را که با همراهی طبل و دمام شنیده ام کمتر حالت حماسی دارد و بیشتر بیان کننده مصائب هستند:

مشکی به دوش و روی مرکب

ناگه عمودی روی سر آمد...

فسا : امروز؛ به روایت تصاویر

باز این چه شورش است...امروز عاشورای فاطمی است؛روز بی مادری شیعه...

همه آمده اند تا از کوثر محبت فاطمی سیراب شوند؛از مسجد جامع تا شاهزاده قاسم(ع) غم بی مادریمان را ندبه خواندیم:

مگر می شود عزای مادر بدون یاد ارباب؟

پرچم ارباب ما از همه بالاتر است:

در بیت الحسن(ع) فضائل فاطمی را شنیدیم و بر مظلومیت مادرمان  گریستیم:

من از کودکی عاشقت بوده ام:

سرور بانوان عالم کیست؟

 حضرت زهرا(س) یا حضرت مریم(س)؟

معرفی کتاب

(زندگانی فاطمه زهرا "ع" )

اثر محمد قاسم نصیرپور

(...مورخ معروف اهل سنت ابن قتیبه دینوری-متوفای 286ه.ق- می نویسد عمر به ابوبکر گفت:بیا(برای عیادت) به حضور فاطمه(س) برویم،به درستی که ما او را به خشم آوردیم.

آنگاه هر دو به سوی خانه فاطمه(س) رفتند و از فاطمه(س) اجازه حضور خواستند،فاطمه(س) به آنها اجازه نداد،آنان نزد علی رفتند و او با فاطمه(س) صحبت کرد و سپس آنان را به خانه حضور فاطمه(س) برد .هنگامی که نشستند زهرا(س) صورت خود را از آنان برگردانید و رو به دیوار کرد.آنان سلام کردند اما فاطمه(س) پاسخشان را نگفت...)

آنچه از نظر گذشت منتخبی بود از کتاب تحقیقی-علمی (زندگانی فاطمه زهرا"ع" ) اثر حجت الاسلام محمد قاسم نصیر پوراز انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

بی تردید این کتاب و کتاب زندگانی حضرت فاطمه(س) از دکتر سید جعفر شهیدی را می توان از تحقیقی ترین منابع در این حوزه دانست.

کتاب (زندگانی فاطمه زهرا"ع") تألیف محمد قاسم نصیرپور که مزین به مقدمه و تقریظ مرجع فقید حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره) می باشد؛به بررسی و تحلیل زندگی بانوی بزرگ اسلام حضرت زهرا(س) پرداخته و به ویژه وقایع بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) مانند سقیفه بنی ساعده،هجوم و احراق بیت حضرت زهرا(س)،غصب فدک،خطبه حضرت زهرا(س) در مسجد مدینه(=خطبه فدکیه) را از منابع شیعه و سنی مورد بازخوانی و تحلیل قرار داده است.

نویسنده در پیشگفتار کتاب می نویسد:

(...این کتاب با شتابزدگی نگاشته نشده است و از این رو بر پایه قدیمی ترین و معتبرترین اسناد استوار است.به علاوه تنها بیان واقعه نیست بلکه به تجزیه و تحلیل وقایع می پردازد...)

نویسنده در نگارش این اثر تحقیقی به 115 منبع معتبر از کتب تاریخی و روایی شیعه و سنی مراجعه نموده است. صحیح بخاری،مسند احمد بن حنبل،سنن ابی داود،صحیح ترمذی،الامامة و السیاسة ابن قتیبه دینوری، تاریخ یعقوبی،تاریخ الامم و الملوک طبری،بلاغات النساء طیفوری،شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،تفسیر الدر المنثور سیوطی و... از جمله منابع مرجع این کتاب از بزرگان اهل تسنن است. اصول کافی،امالی شیخ طوسی و شیخ مفید،تفسیر مجمع البیان طبرسی،الغدیر علامه امینی،منتهی الامال محدث قمی، و تفسیر المیزان علامه طباطبایی و... نیز از مهم ترین منابع شیعی این کتاب ارزشمند می باشند.

این کتاب در ده فصل و 160 صفحه نگاشته شده و از منابع مهم و معتبر تاریخ اسلام به ویژه زندگی حضرت زهرا(س) محسوب می گردد.

گزارشی از نشست هماد(انجمن) نویسندگان فسایی

سومین نشست هماد( انجمن )

نویسندگان؛مترجمان،مؤلفان و پدید آورندگان آثار هنری فسایی امروز صبح در سالن اجتماعات اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان فسا برگزار شد.

(از راست: آقایان کرامت الله کشاورزی،عبدالرضا و عباس بردبار از پیش کسوتان فرهنگی و اهل قلم)

 این گردهمایی با تلاوت آیاتی از قرآن کریم (و البته با تأخیر!) و پخش سرود افتخار آفرین جمهوری اسلامی آغاز شد و تا اذان ظهر ادامه یافت.

اگر چه این نشست فرصت مغتنمی بود برای دیدار مجدد فسایی های اهل قلم و نیز بازدید از نمایشگاه آثار نوشتاری آنها؛اما متأسفانه به دلیل تأخیر در شروع برنامه و عدم مدیریت زمان توسط برخی از سخنرانان ،فرصت انجام انتخاب هیأت مدیره انجمن فراهم نشد و به گردهمایی بعدی موکول گردید.

از ویژگی های ارزشمند این نشست،مجری توانای آن یعنی استاد جواد جعفری فسایی(سها) بود که با قرائت سروده هایی از خودشان و سایر شاعران صاحب ذوق فسایی؛حال و هوایی شاعرانه و بهاری به این نشست بخشیدند.

اولین سخنران این نشست فرهنگی ریاست محترم اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی فسا جناب رحمانی بود که ضمن خیر مقدم به اصحاب قلم؛و تأکید بر این موضوع که باید حاصل چنین نشست هایی شناختن و شناساندن بزرگان فسا به نسل امروز از طریق برگزاری همایش های بزرگداشت آنها باشد؛مژده برپایی همایش بزرگداشت دو چهره برجسته فسا مرحوم حضرت آیت الله حاج میرزا محمود نظام(ره) و مرحوم حجت الاسلام میرزا محمد جعفر فاخری فسایی(شاعر ؛نوحه سرا ،خطیب و دانشمند برجسته فسا) را در اردیبهشت ماه امسال را دادند.

دیگر سخنران این محفل فرهنگی؛عضو هیأت مؤسس این انجمن جناب آقای جلیل رضا زاده بودند که ضمن ارائه گزارش از فعالیت های جاری و آتی انجمن،به ذکر نکات قوت اهالی قلم فسایی و تأثیرگزاری آنها در عرصه اندیشه و فرهنگ اشاره کردند.

(از راست: دکتر محسن تهمتن، ابوالقاسم آوند و سید مجتبی حسینی ارسنجانی لز نویسندگان و هنرمندان فسایی)

در طول این نشست سه چهره پیش کسوت اهل قلم آقایان دکتر اصغر مصلح و دکتر غلام حسین بردبار و خانم زیبا فلاحی در جایگاه ویژه نشست حاضر بودند و هر کدام به ایراد سخن پرداختند.

(خانم زیبا فلاحی،دکتر بردبار و دکتر مصلح از پیش کسوتان اهل قلم در جایگاه ویژه)

آقایان کشاورزی؛محب زاده،حسینی ارسنجانی،عزیزی،نوری(عضو هیأت مؤسس)،محمدی(رئیس شورای اسلامی فسا)،رحمدار(عضو هیأت مؤسس)؛پاک آیین و خانم دکتر عباس نژاد به بیان دیدگاه های خود پرداختند.

(آقایان مطبوعی"شاعر اهل بیت و نویسنده" ؛امینی نژاد"نویسنده و رئیس آموزش و پرورش فسا در تصویر دیده می شوند.)

در این جلسه از سوی هیأت مؤسس انجمن نویسندگان فسایی به اداره فرهنگ و ارشاد و نیز شورای اسلامی شهرستان فسا پیشنهاد شد تا چنین روزی را به عنوان (روز فرهنگ فسا) نامگذاری نمایند.

برپایی نمایشگاه آثار نوشتاری منتشر شده نویسندگان فسایی و پخش کلیپ پیرامون این آثار از مهم ترین برنامه های جنبی این نشست بود که مورد توجه و استقبال قرار گرفت.  

تعطیلات نوروز فرصتی فراهم شده است تا بیشتر با استاد سخن سعدی بزرگ مأنوس باشم. امروز این غزل زیبای سعدی را بازخوانی می کردم و آنقدر مسحور و فریفته زیبایی های آن شدم که حیفم آمد شما دوستان صاحبدل را در این لذت شریک نسازم.این غزل زیبا تقدیم به شما فرهیختگان صاحبدل:

تا کی روم از عشق تو شوریده به هر سوی

تا کی دوم از شور تو دیوانه به هر کوی

صد نعره همی‌آیدم از هر بن مویی

خود در دل سنگین تو نگرفت سر موی

بر یاد بناگوش تو بر باد دهم جان

تا باد مگر پیش تو بر خاک نهد روی

سرگشته چو چوگانم و در پای سمندت

می‌افتم و می‌گردم چون گوی به پهلوی

خود کشته ابروی توام من به حقیقت

گر کشتنیم بازبفرمای به ابروی

آنان که به گیسو دل عشاق ربودند

از دست تو در پای فتادند چو گیسوی

تا عشق سرآشوب تو همزانوی ما شد

سر برنگرفتم به وفای تو ز زانوی

بیرون نشود عشق توام تا ابد از دل

کاندر ازلم حرز تو بستند به بازوی

عشق از دل سعدی به ملامت نتوان برد

گر رنگ توان برد به آب از رخ هندوی